Elektriciteit kan niet, of heel weinig, worden opgeslagen, vooral in België, door de afwezigheid van grote waterkrachtcentrales (geen stuwdammen, enkel twee pompcentrales).

Maar het verbruik, residentieel en industrieel, kent grote schommelingen, in de loop van de dag en het jaar, afhankelijk van de buitentemperatuur, zonneschijn en de maatschappelijke en economische activiteit. In de zomer kan het Belgische verbruik dalen tot 6 GW, terwijl het verbruik op de piekmomenten 's avonds in de winter kan oplopen tot meer dan 13 GW.

Om de vraag op elk moment te kunnen dekken, is er m.a.w. nood aan flexibele en betrouwbare productiemiddelen, vooral omdat de intermitterende hernieuwbare productiecapaciteit (windenergie, zonne-energie) toeneemt.

Deze zeer complexe taak, omdat ze moet kunnen worden volbracht tegen een redelijke kost, veronderstelt meerdere macro-economische vooruitzichten, aanpassingen op korte termijn en systematische feedback. De wetgever heeft deze taak toevertrouwd aan een transportnetbeheerder, Elia, om winter en zomer onbedoelde stroomonderbrekingen te voorkomen. Elia zorgt voor het transport van de elektriciteit op het Belgische grondgebied, van de elektriciteitsproducenten naar de distributienetbeheerders die de eindklanten bevoorraden. Om het globale evenwicht in zijn regelzone te verzekeren, moet Elia kwartier per kwartier zorgen voor de compensatie van de onevenwichten.

Daartoe doet de transportnetbeheerder een beroep op “evenwichts-verantwoordelijken”, elektriciteitsleveranciers die op elk moment een aanpassing kunnen garanderen tussen de injecties (de elektriciteit die ze zelf produceren of kopen om door te verkopen) en de afnames (de elektriciteit die wordt verbruikt door de klanten) in hun perimeter.

Bovendien moet Elia kunnen beschikken over vermogensreserves, opwaarts of neerwaarts, waardoor een eventueel onevenwicht kan worden gecompenseerd. Er kunnen verschillende middelen worden gemobiliseerd om deze aanpassingen door te voeren:

• de primaire regeling, automatisch geactiveerd in minder dan dertig seconden.
• de secundaire reserve: een vermogensreserve die snel en automatisch kan worden geactiveerd, opwaarts en neerwaarts.

• de gecontracteerde tertiaire productiereserve: een vermogensreserve die enkel opwaarts kan worden geactiveerd en wordt gebruikt in geval van een groot negatief onevenwicht.
• de gecontracteerde tertiaire afnamereserve: een vermogensreserve die enkel neerwaarts kan worden geactiveerd en wordt gebruikt in geval van een groot positief onevenwicht.
• het vermogen dat opwaarts en neerwaarts kan worden geactiveerd in het kader van een flexibiliteitscontract (CIPU).
• import en export van "noodstroom", gecontracteerd bij naburige transportnetbeheerders.

Voor diensten van het type secundaire of tertiaire regeling reserveert Elia een deel van de flexibele productiecapaciteit via wekelijkse en maandelijkse aanbestedingen (cfr. hoofdstuk Continuïteit van de energievoorziening). Deze capaciteit wordt geselecteerd op basis van de aangeboden prijs, wat in het voordeel speelt van de prijscompetitiviteit.

De opstart van de niet-gereserveerde, flexibele productie-eenheden gebeurt op basis van de prijzen van de verschillende producenten, te beginnen bij de hernieuwbare productiemiddelen, en vervolgens de minst dure, totdat aan de vraag is voldaan. De centrales van de buurlanden nemen deel aan deze groothandelsmarkt binnen de perken van de beschikbare interconnectiecapaciteit.

De rentabiliteit van de gasgestookte elektriciteitscentrales hangt af van de “clean spark spread”, dit wil zeggen het prijsverschil tussen de aankoopprijs van gas en de gerelateerde CO2-uitstoot enerzijds, en de prijs van de elektriciteit die wordt verkocht op de groothandelsmarkten anderzijds. De thermische centrales die niet zijn gereserveerd om evenwichtsdiensten te leveren, werken enkel wanneer de marktprijzen de dekking van de variabele kosten garanderen.

Als "evenwichtsverantwoordelijke" ten opzichte van de netbeheerder moet Luminus te allen tijde een hoeveelheid elektriciteit in het net injecteren die overeenstemt met het verbruik van zijn klanten. Om het evenwicht tussen de productie en het verbruik te verzekeren, is het nodig om:

• de consumptieprofielen van de klanten goed in te schatten op lange, middellange en korte termijn, om in te kunnen spelen op de middelen die te voorzien zijn om deze behoeften optimaal te dekken, zowel wat de kostprijs als de betrouwbaarheid van de geleverde energie betreft.
• In realtime de flexibele productiecapaciteit aan te passen (gasturbines, gecombineerde cycli, warmtekrachtkoppeling …) om schommelingen in de productie van hernieuwbare energie of het uitvallen van kerncentrales op te vangen.
• o de financiële risico's met betrekking tot de zeer grote schommelingen van de elektriciteits- en gasprijzen op de groothandelsmarkt te dekken. Die prijzen kunnen immers plots stijgen, bijvoorbeeld bij onvoorziene onbeschikbaarheid. Of omgekeerd gestaag dalen, in geval van structurele overproductie ten opzichte van de behoeften, waardoor het inkomen van de producenten afneemt.

In de gassector is de omzet recht evenredig met de buitentemperatuur en de economische activiteit. De activiteit is dan ook zeer temperatuurgevoelig, met een doorgaans hoog verbruik in de winter, van oktober tot maart, en zeer hoge verbruikspieken bij vorst...

Om het hoofd te bieden aan deze schommelingen beschikt België over relatief gediversifieerde bevoorradingsbronnen, maar een beperkte opslagcapaciteit. De gasprijs schommelt ook naargelang de mondiale vraag.